Thời còn trẻ, tôi từng có duyên gặp được một vị Đông y. Ông không
bao giờ hỏi tôi bị bệnh thế nào, nhức đầu sổ mũi ra sao. Chỉ việc đưa tay cho
ông bắt mạch và ông kê bệnh. Ông có khả năng nói luôn nguyên nhân gây bệnh. Ăn
cái gì, sống ra sao đều không thể giấu được ông.
Một lần, ông bắt mạch cho bà chị tôi rồi nói: “Nghèo gì tiền thuốc
cũng không có trả. Uống xong mấy thang, giàu lên nhớ đền công tôi”. Bà chị đúng
là rất nghèo. Tiền thuốc phải do mẹ tôi trả hết. Uống được năm thang, thiên hạ
tung tin đổi tiền nhưng bà không tin, chỉ qua một đêm bà phất giàu lên. Hiểu
nhân hiểu quả thì biết không phải do mấy thang thuốc mà giàu có được. Chỉ do
khả năng bắt mạch của ông có thể thấy được vận nghiệp sắp đến của bà. Cái vận
đã có cái nhân từ trước, đến hồi trổ quả ra hoa.
Ông mất không có đệ tử nối nghề. Không ai có đủ cái tâm để ông
truyền nghề. Thật ra cũng được ba người, nhưng không đủ duyên trao truyền. Một
người có tâm làm thầy nhưng không có nghiệp làm thuốc. Hai người vượt biên,
không đủ thời gian để ông truyền nghề. Có cô con gái muốn theo nghề cha, vẫn
thường bắt mạch thay ông khi ông vắng mặt, nhưng việc truyền nghề thì không.
Ông bảo nghề thuốc là nghề cứu người mà cũng là nghề giết người. Trao những bí
truyền cho kẻ hám lợi thì hại cả hai. Chẳng thà để nó thất truyền.
Với người am hiểu qui luật đất trời, tâm được đặt lên hàng đầu.
“Có đức mà giỏi cả thuốc, lợi đời, lợi mình. Không đức mà lại giỏi thuốc, hại
người, hại mình. Chẳng thà nó ngu mà ít tai hại cho nó về sau”. Ông hay nói
nhiều về việc tu nhân tích đức, giữ gìn cái tâm sao cho trong sạch. “Có được
cái tâm trong sạch là quí nhất đời, đừng để tiền bạc danh vọng làm nhiễm ô nó”.
Cái thời thiên hạ nhớn nhơ nhớn nháo vì tiền, lấy của lấy danh ra
làm thước đo giá trị con người, ông lại lơn tơn dạy người không danh, không
lợi. Không phải bất tài, chỉ vì cái tâm thấy rõ bản chất danh lợi. Phù du,
huyễn hóa nhưng nó có lực lôi mình vào chỗ tối tăm nếu mình không tỉnh. Oan
nghiệt theo đó phát sinh. Ông không muốn mình và con chết chìm trong đó, thành
việc truyền nghề coi như đứt đoạn, không có hậu sinh.
Thời đó, cứ nghĩ không danh không lợi là phải cọc cạch ba lô như
ông suốt đời. Nghe cũng hơi ngán. Dù vậy, không thể không kính trọng ông. Mẹ
tôi thì nói ông gàn: “Ở đời không danh còn được, không lợi lấy gì để sống mà
khuyên không lợi. Ngay cả tu đạo, nếu không có thực cũng không thể vực được
đạo, huống là cuộc sống đời thường”.
Y theo nhân quả mà nói, giàu nghèo không phải là thứ có thể dùng
để đánh giá đạo đức con người. Không phải giàu là đủ đức còn nghèo thì không.
Không phải nghèo là đủ đức mà giàu thì không. Nếu nghèo mới cho đủ đức thì chư
Bồ-tát tu Thập thiện hạnh, cái quả sung túc sẽ có, không thể kết luận chư vị
thiếu đức. Nều cho giàu mới đủ đức thì như Lục Tổ, chỉ là một nông phu nghèo,
nói sao? Vì thế, không thể y tựa cái quả giàu nghèo mà luận có đức, không đức.
Chỉ biết giàu có là quả của hạnh cúng dường, bố thí. Chư Phật và các bậc thánh
đều dạy chúng sinh bố thí, thì biết giàu có không lỗi. Lỗi là khi ta thừa hưởng
quả ấy bằng những phương tiện bất thiện. Hoặc nhân quả ấy, tạo ra những nghiệp
bất thiện.
Khi hiểu giàu nghèo theo cách như vậy, có lẽ việc “không danh lợi”
mà ông đã nói không quá khắc nghiệt đến nỗi phải cứ cọc cạch xe đạp cả đời. Chỉ
là đừng vì danh lợi mà tạo cái nhân bất thiện. Không vì danh lợi mà tạo ác
nghiệp thì không có nghĩa danh lợi không đến. Vẫn đến. Như chư Bồ-tát tiến tu
thiện nghiệp lợi ích chúng sinh, cái nhân phước thiện đến hồi đủ duyên, ra quả.
Ra quả như thế không phải là lỗi.
Nói thì thấy dễ nhưng làm thì không phải dễ. Bởi nếu không có quá trình huân tập thiện nghiệp lâu dài, khó mà vững
vàng trước danh và lợi. Có danh lợi rồi cũng khó vững tâm để không dính mắc vào
đó. Khó nhất là không thấy rõ tâm mình, cái tâm tham ái rất hay bào chữa luồn
lách để mình phạm lỗi mà vẫn phây phây với mác lương thiện.
Ngày nay, nhiều việc đáng tiếc xảy ra không phải
chỉ nơi chợ đời đổi chác mà ngay cả trong lãnh vực y học, giáo dục, đạo học, là
những lãnh vực đòi hỏi thiện tâm rất nhiều. Cũng vì hai chữ danh lợi. Chắc vì
là thời… mạt pháp. Là thời mà pháp của Phật không phát triển được như khi đức
Phật còn sống hay vừa nhập diệt. Chùa chiền thấy to, rủ nhau đi chùa thấy nhiều,
pháp Phật giảng nói ì xèo… nhưng cái gọi là áp dụng giáo pháp vào trong đời sống
thường nhật thì lại rất ít. Nói thì nói giỏi mà làm thì không bao nhiêu, có khi
lại còn làm ngược. Cái khổ là thấy như chuyện bình thường. Đức Phật, thường được
tôn thờ ở mặt ban phước giáng họa hơn là những gì mà Ngài đã dạy nên làm. Trong
chốn đáng nhẽ không danh không lợi, nhiều thứ đã thấy không ổn. Ngoài đời, lấy
danh lấy lợi làm chỗ hướng đến, làm sao có thể dừng chân trước thiện và ác khi
danh và lợi trước mặt? Thật khó !
Định
tỉnh, trí tuệ, từ bi
Là những khái niệm có lẽ chỉ được nhắc đến trong chốn thiền môn. Nhưng
nghiệm qua rồi, mới thấy chúng rất cần thiết cho nhiều lãnh vực ngoài đời, nhất
là y học, ngành nghề đòi hỏi lương tâm rất nhiều.
Bình tỉnh, không rối khi phải đối diện với một
tình huống nguy cấp khó xử là tướng định tỉnh. Định trong sáng suốt nên nói định
tỉnh. Là duyên giúp sự sáng suốt hiển phát nên nói định tỉnh. Định tỉnh cũng là
trạng thái của tâm khi ta làm chủ được những xúc cảm của mình. Cảm xúc dâng
trào mà bạn có thể quay vào quan sát, đặt chúng trở thành đối tượng của sự nhận
biết, không để chúng sai sử mình, là bạn đang có định tỉnh. Định tỉnh cũng có,
khi ta đặt tâm chuyên chú vào việc nào đó, không bị phân tán bởi các việc khác.
Nó giúp chúng ta nhận định vấn đề được chính xác hơn. Giúp tâm tập trung dễ
dàng. Cũng dễ gây tạo niềm tin và sự an bình cho người đối diện.
Mấy mươi năm trước, tôi vào bệnh viện vì không
thở được. Bởi có bệnh suyễn từ khi mới sinh. Bình thường chỉ cần uống liều thuốc
suyển, làm ấm cái lưng thì vài phút sau cơn suyển hạ màn. Đợt đó thì không. Lại
còn nôn ói. Phải chở vào viện. Và được chẩn đoán “Bị nước trong phổi”. Bác sĩ
là người vui vẻ trẻ trung. Đùa với y tá nhiều hơn đặt tâm vào việc đang làm.
Ông phán cho tôi căn bệnh mà tôi không có. Chuyển viện, vào viện Trưng Vương nằm
chờ rút nước.
Bác sĩ trưởng khoa là người đã già. Tôi thấy được
sự chuyên chú chậm rãi của ông qua cách mà ông di chuyển ống nghe trên lưng. Lắc
đầu: “Suyển với viêm họng. Không phải là nước trong phổi”. Bệnh lành.
Định tỉnh rất là quan trọng. Việc gì cũng cần định
tỉnh. Bởi nó giúp ta nhận định vấn đề chính xác. Dù rằng “nhận định vấn đề
chính xác” lại thuộc về tuệ. Tuệ là cái trí thấy được bản chất[1]
muôn sự muôn vật ở thế giới này. Là thứ giúp ta xử lý công việc tốt đẹp. Định
giúp phát tuệ. Tuệ củng cố định.
Tuệ, nhà thiền phân làm hai loại. Một, là trí vô
sư. Hai, là trí hữu sư. Trí hữu sư là trí có được do học hỏi từ sách vở. Như phật
tử đọc học kinh sách để biết thế nào là thiện, là ác, qui luật nào chi phối thế
giới này v.v… để biết cách áp dụng giáo pháp vào đời sống hằng ngày. Trí vô sư,
là trí không do học hỏi mà được, là loại trí mà tất cả chúng sinh đều có, chỉ
do hai chướng phiền não và sở tri mà không dụng được. Trí hữu sư không phải là
trí vô sư,[2]
nhưng nhờ nó mà phật tử biết đường tu hành, thâm nhập lại trí vô sư.
Trí tuệ của y bác sĩ có lẽ cũng cần hai loại
như thế. Một, do học hỏi từ sách vở. Một, do kinh nghiệm tự bản thân hoặc do ứng
tâm với bệnh nhân mà biết. Do kinh nghiệm thì không phải là trí vô sư, nhưng tạm
so sánh như thế, là dựa trên việc ứng tâm và sự nhanh nhạy của tự bản thân.
Cần sự ứng tâm là vầy: Ở thế gian này, với hai
hiện tượng giống nhau, bản chất[3]
chưa hẳn như nhau, nhân duyên đưa đến chưa hẳn là một. Cũng như có nhiều thứ bệnh
không do tác nhân bên ngoài mà do chính tâm phiền não tạo ra.[4] Chỗ
này cần sự ứng tâm, để thấy pháp như chính nó trong
duyên nó đang an trụ. Một sự ứng tâm không lìa định tỉnh, chuyên môn, kinh nghiệm.
Con gái tôi ngày còn nhỏ, bị tiêu chảy đưa vào
bệnh viện nhi đồng. Song càng uống thuốc, nó càng tiêu chảy. Ngày đó bệnh viện
thuốc men rất thiếu. Truyền dịch không phải ai cũng truyền được. Năn nỉ lắm mới
được hai chai. Mình thiếu hiểu biết, thay vì cho con uống nước nhiều vô, lại cấm.
Người nó ngày càng khô khốc.
Đảo quanh các phòng, thấy trẻ cùng bệnh với con
còn da bọc xương. Xương cụt nhô hẳn ra ngoài. Một đứa vừa chết. Bác sĩ điều trị
đang khóc. Tôi thấy tương lai con tôi cũng không khác mấy. Gầy rọc và chết.
Hoang mang. Không biết nên mang con về hay để con lại tiếp tục điều trị. Vì
mang nó về, có nghĩa là không thể vào được nữa. Qui chế của viện là không nhận
lại khi mình tự ý bỏ về. Tôi dặn mẹ mua bông chuối về cúng. Còn tôi niệm Phật
liên tục. Mong tìm một sự quyết định đúng đắn. Và rồi, tôi mang con về.
Giữa đường, gặp bà chị họ,
bà hỏi việc gì? Tôi nói con bé tiêu chảy tôi trốn viện về. Bà nói chắc nó viêm
họng rồi uống trụ sinh nhiều quá mà sinh tiêu chảy. Không mua Biolactin cho uống,
tọng thêm trụ sinh thì chết cái chắc. Nghe thấy có lý, tôi mua Biolactin cho uống.
Cầm liền.
Định tỉnh, tình thương dù đủ mà thiếu trình độ “nhìn pháp đúng như chính nó”, trở thành đao phủ như chơi. Cho nên, đạo đức đầu tiên mà một y sĩ cần có là phải tập trung đào luyện chuyên môn cho vững. “Với nghề đã có, siêng năng trau dồi”.[5] Song muốn đào luyện chuyên môn cho giỏi, thì trước tay nghề phải có. Có rồi, cần “Nhất nghệ tinh…”. Nhất, nghĩa là không hai cũng không ba. Công việc chỉ là công việc. Không đặt danh lợi ngang hàng. Không lồng thân sơ trong đó. Được vậy thì nghề trở thành tinh xảo. Nghề y là nghề cứu người. Trong cái yêu nghề có cái yêu người. Một tấm lòng từ, không lấy danh lợi làm trọng thì “Nhất nghệ tinh…”.
Đáng nói, hiện nay báo chí phanh phui một số sinh viên vào các đại
học chuyên ngành không bằng năng lực mà bằng tiền bạc. Nghĩa là tồn tại một số
bác sĩ vừa thiếu đạo đức, vừa thiếu chuyên môn. Hung thần dành cho bệnh nhân
thiếu phước ở cõi Sa-bà.
Lòng vòng ba chữ lợi, danh, nghề nghiệp, chỉ do tâm người coi
trọng thứ nào mà thành lương y hay bất lương y.
Một thiền sư nói: “Khi ta
thấy rõ vạn pháp trong thế giới này đều hạn cuộc và tương đối thì ta sẽ hài
lòng trong mái nhà tranh đơn sơ nhất“.[6] Có lẽ, ông muốn nói đến
mặt duyên khởi họa phước trong thế giới này. Âm liền với dương, trong phước có họa
v.v… Môt khi đã nói đến phước, thì họa ẩn tàng đâu đó. Nếu ta thừa hưởng quả
phước bằng những phương tiện lương thiện, gầy tạo thêm nhiều thiện nhân thì
phước vẫn đó, họa không thể hiển. Nếu hưởng quả ấy bằng các phương tiện bất
thiện thì họa coi như nhú mầm, đủ duyên trổ quả. Vấn đề là thời mạt pháp, trong
chốn Sa-bà này đây, danh lợi dễ liền ác nghiệp. Bởi tâm tham ái con người không
có bến dừng. Hay thích thừa thắng xông lên. Không biết thế nào là đủ. Vụ bất
động sản hiện nay là một điển hình. Chuyên gia cảnh báo rất nhiều. Bất động sản
thế giới sụp đổ… nhưng bao nhiêu người kịp rút chân ra? Cứ lao như con thiêu
thân. Bởi vì tham dục che đậy, đâu còn tỉnh trí. Vinh hoa phú quí đều có cái
giá của nó. Có người cũng đã nhận ra, ao ước trở về cuộc sống bình thường trước
kia, nhưng không phải dễ.
Khi làm một việc gi đó cho người, cần hiểu việc đó tác động lại
mình sẽ y như thế bằng nhiều phương cách. Trực tiếp ngay mình. Gián tiếp qua các
con cháu có đồng cái nghiệp với mình. Vì thế, làm tốt mọi thứ cho người chính
là làm tốt cho mình cũng như con cháu nhà mình. Danh lợi là thứ phù du có đó
mất đó nhưng nghiệp thì đeo đẳng mình. Hoạn nạn tai ương rất dễ xảy ra, sức
người không thể lường thấu. Ham chi!
Tản mạn
đời thường…
Vùa rồi có dịp vào thăm người quen ở Răng Hàm Mặt
Trung Ương. Bệnh viện khá lớn, rất sạch và vắng. Cái vắng khiến mình liên tưởng
đến ế. Nhưng không, vắng hơn viện khác rất nhiều nhưng giường không hở. Người
quen của tôi phải chờ sáu tiếng mới nhập viện được. Bác sĩ hai viện khác nhau
cùng nói với tôi một ý: “Ca nào, khoa răng hàm mặt ở bệnh viện em không thể giải
quyết, đều phải qua đó”. Xem ra, viện này không phải không có chất lượng mà còn
có chất lượng cao, đúng như dòng chữ được khắc thật to trên tường. Viện chưa
quá tải vì chưa ai biết hay vì phí cao?
Con bé vừa vào đến giường, liền được phát một tờ
rơi. Khuyến cáo không được đưa tiền cho y bác sĩ ngay cả lao công. Người bệnh ở
đó xôn xao: “Có thật không phải đưa tiền?”. Té ra cái việc vào viện không phải
đưa tiền lót tay lại là chuyện lạ ở thời buổi này. Con nhỏ công tác tư tưởng
cho tôi: “Người đưa người nhận đều bị đuổi hết á cô. Bác sĩ ở đây lương cao, nước
ngoài về hết. Vài trăm, một triệu của mình không đáng gì đâu …”. Con nhóc không
thể chỉ mới vào viện một đêm mà tra được hết bác sĩ lương cao và toàn ở ngoại
quốc về. Chẳng qua nó sợ nên phát thông thái bất tử. Mới hay, nếu đưa hối lộ mà
thiệt, không đưa hối lộ mới yên thì không có việc hối lộ. Cái tội là tất cả chỗ,
phải đưa hối lộ mới xong, không đưa hối lộ chìm xuồng, thành nạn tham nhũng
không thể chấm dứt.
Phật nói: “Cái
này có nên cái kia có. Cái này không nên cái kia không”. Có người ăn hối lộ
mới có người đưa hối lộ. Không người ăn hối lộ thì không ai dám đưa hối lộ. Có
người đưa hối lộ mới có người ăn hối lộ. Không ai đưa hối lộ, lấy ai ăn hối lộ?
Duyên khởi, chỉ cần dứt đi một vế thì vế còn lại hết duyên để khởi. Cái quả hối
lộ chấm dứt.
Mình là bệnh nhân, là kẻ chịu thiệt, đáng nhẽ cần
phải vùng lên. Không đưa thì ai còn ăn hối lộ được nữa? Nhưng mà không đưa… thì
hết một tháng, hai tháng rồi đến ba tháng, cũng không thấy kêu xạ trị. Cứ bảo
máy hư chưa biết khi nào sửa xong. Mà đưa thì máy hết hư, tên được gọi liền, xạ
trị rất tốt. Trong một luồng sóng quá mạnh, một mình cưỡng lại chỉ có thiệt
mình, thành phải bấm bụng làm theo người
khác cho xong. Truyền tai mà thành cái lệ… Ở đây đưa giấy khuyến cáo chặn ngay
lúc đầu. Chỉ một tờ rơi, bứt cả hai duyên. Đã quyết tâm làm, việc gì cũng xong.
Viện phí không biết là mắc hay rẻ. Có lẽ không
mắc với người kha khá còn với người nghèo thì chắc không rẻ. Bởi vì bảo hiểm
không được thanh toán trong mục mổ công nghệ cao và giường dịch vụ. Chỉ thấy bệnh
viện lo ăn ba bữa khá tốt. Con nhỏ ăn cháo thịt heo, hủ tiếu. Mỗi bữa mười hai
ngàn đồng. Thấy rất sạch sẽ…
Ngồi đó nhìn quanh, thấy cười nhiều hơn nhăn
nhó. Không thấy tấp nập ồn náo như các viện khác. Thấy khá yên bình, thong dong,
sạch sẽ. Dặn dò bệnh nhân cũng thấy êm dịu, ân cần, kỹ lưỡng. Vô viện như vậy,
nỗi đau cũng được xoa dịu ít phần. Không biết tại duyên mình tốt nên ít thấy
thiên hạ nhăn v.v… hay vì là giường dịch vụ, mổ công nghệ cao mà thành như thế?
Có lẽ cả hai. Nhưng nó khiến mình nghiệm ra một điều: Mệt mỏi căng thẳng quá độ
dễ sinh cáu gắt. Mặc dù có khi cáu gắt không do căng thẳng mà do quan liêu. Bệnh
viện lâu đời, bệnh nhân quá tải, tắt trách dễ sinh, bệnh viện khó sạch. Mặc dù
có khi…. Bác sĩ lương thấp, bệnh nhân quá đông, mới có biếu xén lót tay đi trước.
Mặc dù có khi…. Vấn đề là cớ làm sao bệnh viện lại đông đến mức quá tải để sinh
nhiều thứ như thế? Đơn giản, là vì quá khứ cho đến hiện tại, chúng ta thiếu…
tu. Chúng ta không thể gầy dựng cho mình một đời sống đạo. Cái nhân chúng ta
gieo được nó khuyết một mặt nào đó. Vì lý do gì, đây không bàn đến. Chỉ nói cái
nhân như thế cho ra cái quả như thế.
Y theo Duyên khởi mà luận, tốt xấu ở đời không
phải chỉ do bác sĩ giỏi dở mà còn lệ thuộc phước đức người bệnh. Người dời thường
nói: “Phước chủ may thầy” là đó. Thầy dù có giỏi, người bệnh không phước, khó gặp.
Có gặp bệnh cũng không lành. Cho nên bình thường, cần nên tu thân dưỡng tánh
cho nhiều để phòng những lúc không may.
Có người cho rằng tu hành là phải đến chùa, tụng
kinh, niệm Phật v.v… Không sai, nhưng nói như thế, hạn chế cho việc tu hành rất
nhiều. Với người không thuộc đạo Phật xem ra rất khó. Nhưng việc tu hành Phật dạy
không hề hạn chế với bất cứ ai. Niệm Phật, ngồi thiền v.v… là những phương tiện
giúp ta nhiếp tâm giữ gìn ba nghiệp trong sạch. Ba nghiệp trong sạch mới là việc
chính. Miệng không nói bậy, không gieo tiếng ác cho người, không dùng miệng lưỡi
hại người tiến thân v.v… là đang sống đạo. Thân không tà dâm, không đánh đập
người v.v… là đang sống đạo. Ý nghĩ không lộ ra ngoài như thân và miệng, nhưng
nó là thứ quyết định những việc mình làm. Vì thế cần phải chăn dắt nó kỹ. Không
để xâm phạm lúa mạ nhà người. Đó là sống đạo.
Sống đạo, thể hiện qua việc giữ gìn năm giới của
người tại gia. Không sát sinh, trộm cắp, rượu chè, nói dối, tà dâm. Sống được
như thế chính là đang gieo thiện nhân. Không phải là việc khó làm. Vấn đề là ta
có tin Nhân quả chi phối tất cả để làm việc đó hay không.
Đừng sợ sống đạo lạc lỏng giữa thế giới này.
Mình sống phước thiện, nghĩa là quả xấu không có cơ hội xâm phạm tới mình, thì
người gặp mình, ít nhiều tâm ác cũng ẩn, thiện hạnh sẽ sinh. Sống đạo, xem ra
không chỉ lợi mình mà lợi cả người. Sống đi cho đời yên vui.